Tarihe tanıklık eden yalılar...
Tarihe tanıklık eden yalılar... Boğaz sahilinde 366'sı tarihi eser niteliği taşıyan 600 yalı bulunuyor
''İstanbul Hakkında Her Şey'' ile ''Boğaz Hakkında Her Şey'' kitaplarının yazarı, Oprah Winfrey, Colin Powell, Madeleine Albright ve Calvin Klein'ın da aralarında bulunduğu dünyaca ünlü isimlere rehberlik yapan Saffet Emre Tonguç, AA muhabirine, boğazdaki tarihi yalılar hakkında bilgi verdi.
Boğazda 366'sı birinci, ikinci ve üçüncü derece tarihi eser niteliği taşıyan olmak üzere toplam 600yalı bulunduğunu belirten Tonguç, Beşiktaş'ta 37, Sarıyer'de 136, Üsküdar'da 84, Beykoz'da 109 yalı bulunduğunu söyledi.
Boğazdaki toplam birinci sınıf tarihi yalı sayısının Beşiktaş'ta 6, Sarıyer'de 41, Üsküdar'da 24, Beykoz'da 18 olmak üzere 89, ikinci sınıf yalıların Beşiktaş'ta 30, Sarıyer'de 74, Üsküdar'da 40 ve Beykoz'da 64 olmak üzere 208, üçüncü sınıf tarihi eser niteliği taşıyan yalıların ise 69 olduğunu kaydeden Tonguç, ''Birinci sınıf tarihi yalılar, yıkılmadan restore edilmek zorunda. İkinci ve üçüncü sınıf olanlar ise cephesini aynen inşaat etmek kaydıyla yıkılıp yapılabiliyor'' dedi.
Tonguç'un verdiği bilgiye göre, boğazın en eski kıdemli yalısı, hatta yalıların duayeni Anadoluhisarı'ndaki 314 yaşındaki Amcazade Hüseyin Paşa (Köprülü) Yalısı.
Sadrazam Hüseyin Paşa için 1698 yılında yapılan yalının önemi sadece mimarisinden değil, burada gerçekleşen olaylardan da kaynaklanıyor. Paşa, Divanyolu ve Çemberlitaş'taki bir çok binayı bugüne miras bırakan ünlü ve güçlü Köprülü ailesinin bir ferdi. Yalıda, 1699 yılında koşulları Osmanlı için çok ağır olan Karlofça Anlaşması imzalanmış. Anlaşma ile Osmanlı, Avrupa'daki topraklarının bir kısmını Polonya, Rusya, Avusturya ve Venedikliler'e devretmiş. Günümüze sadece selamlık bölümünün divanhanesi ulaşan ve Osmanlı mimarisinin eşsiz eserlerinden biri olarak kabul edilen yalının, cumbalı orta kısmının dışındaki iki kanadı, gerek yangınlardan gerekse bakımsızlıktan yıkılmış. ''Osmanlı Kırmızısı'' denilen aşı boyası rengindeki yalının, 19. yüzyıldaki çizimleri, iç dekorasyonun benzersiz ihtişamını gösteriyor. Varislere ait bahçede bulunan gecekondu benzeri evlerin yıkılmasının ardından 2009 yılında yalıda restorasyon başladı ve henüz tamamlanamadı.
YILANLI YALI'NIN HİKAYESİ
Rehber Saffet Emre Tonguç'un verdiği bilgiye göre, Boğaziçi'nde Bebek'ten Sarıyer'e, Üsküdar'dan Anadolu Kavağı'na uzanan hat boyunca yer alan en güzel ve değerli 30 yalı şöyle:
1- Bebek'te 18. yüzyılda inşa edilen ve dönemin Hariciye Nazırı Mustafa Efendi'ye ait olan Yılanlı Yalı'yı 2. Mahmud çok beğenir. Mustafa Efendi, konuyu ortak dostları Said Efendi'ye açar. Said Efendi arkadaşını ve yalısını korumak için yalının yılanlı olduğunu uydurur. Said Efendi, bu ifadesiyle padişahın yalıyı almasını önler ama yalının adı da ''Yılanlı'' olarak günümüze kadar gelir.
2- Tophane Müşiri Zeki Paşa Yalısı. İkinci köprünün hemen altında yer alan zarif, taş yalı Alexandre Valluary tarafından 2. Abdülhamit'in sadık adamlarından ve 17 yıl Tophane Müşirliği yapan Zeki Paşa için 20. yüzyılın başlarında yapıldı. Yalı daha sonra el değiştirip, son Osmanlı Padişahı Sultan Vahdettin'ın kızı Sabiha Hatun ile damadı Ömer Faruk Efendi'nin mülkiyetine geçti. Boğaz'daki nadir taş yalılardan olan binanın 20'den fazla odası var.
3- Şerifler Yalısı. Emirgan'da bulunan yalı, 17. yüzyılda Emir Güne Han'ın divanhanesi yerine inşa edildi. Şu anda yalı Tarihi Kentler Birliği ve ÇEKÜL Vakfı tarafından kullanılıyor.
4- Yeniköy'deki Alexandre Vallaury tarafından 19. yüzyıl sonunda doğu ve batı tarzlarını harmanlayan bir üslupla inşa edilen Afif Ahmed Paşa Yalısı, görkemiyle dikkati çekiyor. Agatha Christie, ''Orient Ekspresi'nde Cinayet'' adlı romanını yazmak için İstanbul'u ziyaret ettiğinde bu yalıda misafir edilmiş. Neo-barok tarzında yapılan binayı, Afif Ahmed Paşa'nın ailesinden Pera Palas'ın eski sahibi Misbah Muhayyeş almış. Daha sonra Uzan ailesinin mülkiyetine geçen yalı, Suzan Sabancı Dinçer tarafından yaklaşık 40 milyon dolara satın alındı. Müjde Ar'ın baş rolde oynadığı, TRT yapımı, ''Aşk-ı Memnu'' dizisinin çekildiği yalı, ''Binbir Gece'' dizisinin son sezonunda da kullanıldı.
5- Şehzade Burhaneddin Efendi Yalısı. 2. Abdülhamid'in oğlu Burhaneddin Efendi için amcası Abdülaziz tarafından 1911'de satın alınan ve şehzadenin adını taşıyan 64 odalı yalı, Boğaz'daki en büyük yalılardan biri. Erbilgin ailesine ait yalı, 150 milyon dolara satılık. Bu fiyatıyla dünyanın en pahalı 10 evinden biri olarak gösterilen yalı, Amcazade ve Kıbrıslı yalılarından sonra en uzun rıhtıma sahip sahilhanelerden biri.
YANGIN KURBANI YALILAR
6- Said Halim Paşa Yalısı'nı, 1863 yılında Aristarhis ailesi, eski bir binanın yerine yaptırdı. Burayı daha sonra satın alan Abdülhalim Paşa, yalının hem harap hem de istediği büyüklükte olmaması sebebiyle Çanakkaleli mimar Petraki Adamanti'yi daha büyük bir bina yapması için görevlendirdi. Mısır'ın kurucusu olarak anılan Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın torunu olan ve 1913'ten 1917'ye kadar sadrazamlık yapan Said Halim Paşa, babası öldüğünde diğer 8 kardeşinin hisselerini satın alıp, tek başına yalının sahibi oldu. Neoklasik bir mimariye sahip Said Halim Paşa Yalısı, 1995 yılında şaibeli bir yangının kurbanı oldu. Geçirdiği restorasyondan sonra özellikle düğünler için kullanılan popüler bir mekan haline geldi.
7- Üsküdar'daki Çürüksulu (Muharrem Nuri Birgi) Yalısı, 18. yüzyıl Osmanlı mimarisinin en güzel örneklerinden biri. Aşı rengi boyalı, ahşap bina 1971'de mimar Turgut Cansever tarafından restore edildi.
8- Kuzguncuk'taki Fethi Ahmed Paşa Yalısı, diğer adıyla Pembe Yalı, 19. yüzyılda geleneksel mimari üslupta yapıldı. Sultan Abdülmecid'in ablası Atiye Sultan'ın kocası olan Fethi Ahmed Paşa, sarayların dekorasyonundan sorumluydu. Besteci Franz Lizst burada misafir edildi. Yalının sadece selamlık kısmı bugüne ulaşabilirken, harem bölümü 1927 senesinde çıkan yangında kül oldu.
9- Mabeyinci Faik Bey Yalısı. Vaktinde Haydarabad Nizamı Bereket Şah'ın eşi Esra Bereket'in yaşadığı, Beylerbeyi'ni süsleyen bu güzel yalı, bir kült film olan ''Topkapı''nın çekim mekanı olarak da kullanıldı.
DUVARLARIN DİLİ OLSA DA KONUŞSA
10- Çengelköy'deki Sadullah Paşa Yalısı. Boğaz yalılarının içinde en eskilerden olan Sadullah Paşa Yalısı, bir çok olaya da tanıklık etti. Sultan I. Abdülhamid tarafından 18. yüzyılın ikinci yarısında Darüssaade Ağası Mehmed Ağa'ya verilen yalıyı, 1872'de Sadullah Paşa satın aldı. II. Abdülhamid döneminde jurnalcilerin kurbanı olan ve V. Murad'ı tekrar başa geçirmek isteyenlerden biri olduğu için yurt dışına gönderilen Sadullah Paşa, Viyana'da 1891 yılında intihar etti. Eşinin öldüğüne asla inanmayan Necibe Hanım'ın, evi daima Sadullah Paşa gelecekmiş gibi hazır tuttuğu ve en sevdiği elbiseleri giydiği ifade edilir. Yalı günümüzde, Tek-Esin Vakfı'nın masraflarına katkı amacıyla kiraya veriliyor. Ayşegül Tecimer Nadir, yalıda kiracı olarak otururken bahçede bulunan tarihi bir Kur'an-ı Kerim yüzünden Türkiye'den ayrılmak zorunda kalmıştı.
11- Vaniköy'deki Mahmud Nedim Paşa Yalısı. Osmanlı'nın Viyana Büyükelçisi Mahmud Nedim Paşa tarafından yaptırılan yalının en dikkat çekici özelliği, Paşa'nın yaşadığı şehirler olan Viyana ve Prag'daki binalardan etkilenerek yaptırdığı kulesi. Torunları tarafından Türk Kızılayı'na bağışlanan yalı, 2004'te 3 milyon dolar karşılığında Yalçın Sabancı'ya satıldı.
12- Vaniköy'deki Recaizade Yalısı. ''Araba Sevdası'' eseriyle tanınan yazar Mahmud Ekrem Bey (1847-1914) babası Recai Mehmed Efendi'ye ait bu evde dünyaya geldi, amcasının kızı Ayşe Güzide Hanım ile burada evlendi.
13- Kandilli'deki Edib Efendi Yalısı. 1753'te vefat eden Divitdar Mehmed Emin Paşa tarafından yaptırılan yalı, Osmanlı hükümet görevlisi Edip Efendi tarafından 1887 yılında satın alındı.
14- Kandilli'deki Hadi Bey Yalısı. Manford Evi olarak da tanınan yalı, 1800'lü yıllardan kalma. Yalı, İngilizlerin İstanbul'u işgalinden sonra Licardopulos isimli Yunanlı armatör tarafından satın alındı. Avukat Hadi Bey, Selanik'teki Türk malları ile yalıyı takas ederek binanın sahibi oldu.
PİERRE LOTİ, KONT OSTROROG YALISI'NA KONUK OLDU
15- Boğaz'ın en tarihi binalarından biri olan Kandilli'deki Kont Ostrorog Yalısı, Osmanlı İmparatorluğu'na danışmanlık yapan, İslam hukuku uzmanı Polonya doğumlu Leon Ostrorog tarafından yaptırıldı. Ostrorog'a, Pierre Loti de misafir oldu. Yalı, günümüzde Rahmi Koç'a ait.
16- Abud Efendi Yalısı 1900'lerin başında adını taşıdığı Abud Efendi tarafından satın alındı.
17- Kandilli'deki 21 odalı Kıbrıslı Yalısı, 18. yüzyılda Sadrazam Mehmed İzzed Paşa için yaptırıldı. Yalı, 64 metrelik rıhtımı ile en uzun rıhtıma sahip yalı özelliği taşıyor.
18- Anadoluhisarı'ndaki Bahriyeli Sedad Bey Yalısı. 19. yüzyıl sonlarında inşa edilen yalı, ''Manolyalı Yalı'' olarak da adlandırılıyor.
19- Anadoluhisarı'ndaki Zarif Mustafa Paşa Yalısı, Boğaziçi'ndeki en güzel ve değerli yalılardan birisi. Hemen yanında yer alan Amcazade Hüseyin Paşa Yalısı'ndan sonra Boğaz'ın Asya yakasındaki en eski ikinci yalı olan Zarif Mustafa Paşa Yalısı, II. Mahmud'un kahvecisi Kani Bey tarafından 1800'lerde satın alındı ve 1848 yılında da Zarif Mustafa Paşa'nın mülkiyetine geçti. Eski bir Bizans manastırının kalıntıları üzerinde yer alan yalının ayazması halen binanın bahçesinde bulunuyor. Eski dönemlerde mahremiyet nedeniyle denize giremeyen kadınların, evin içinde yüzdükleri havuz ise günümüzde kahve odasında akvaryum olarak kullanılıyor.
20- Nuri Paşa Yalısı. Sultan Abdülhamid'in subaylarından Nuri Paşa tarafından 1895'lerde yaptırıldığı tahmin edilen binada, uzun yıllar Rahmi Koç yaşadı. Rahmi Koç daha sonra Kandilli'deki Kont Ostrorog Yalısı'na taşınınca bu yalıda oğlu Ali Koç oturmaya başladı.
21- Marki Necib Bey Yalısı. Yalı adını, Fransız asilzadesi olan ve Melike Aliye Hanım ile evlenebilmek için Müslüman olan Necib Bey'den aldı. Şu anda Demirören ailesine ait olan yalı, 1983'te bir yangına kurban gittikten sonra restore edildi.
22- Hekimbaşı Salih Efendi Yalısı. 2. Mahmud zamanında açılan ilk tıp okulundan mezun olan ve padişahların doktoru Salih Efendi'nin yalısı, ''Binbir Gece'' gibi dizilere de ev sahipliği yaptı.
YÜZ GÖRÜMLÜĞÜ YALI
23- Prenses Rukiye Yalısı. 19. yüzyılın sonlarında yapılan yalı, eşinin ailesi tarafından yüz görümlüğü olarak son Mısır Hıdivi Abbas Hilmi Paşa'nın kızı Prenses Rukiye'ye hediye edildi.
24- Kanlıca'daki Yağlıkçı Hacı Raşid Bey Yalısı, 1850'li yıllarda yaptırıldı.
25- Edhem Pertev Yalısı, 1860 yılında Saraylı Fatma Hanım tarafından yaptırıldı. Türkiye'nin ilk eczacılarından biri Edhem Pertev, yalının ikinci sahibi oldu. Yalı, Monaco fahri konsolosu Tuna Köprülü'nün Amerikalı gelini Nina Lydia Joukowsky Köprülü adına kayıtlı.
26- Hacı Ahmed Bey Yalısı, II. Abdülhamid döneminde yapıldı.
27- Saffet Paşa Yalısı, 1907 yılında yapıldı. Boğaz'ın en büyük rıhtımına sahip yalılarından biri olan yalı, bir yangında büyük hasar aldı ve 2008 yılında küllerinden tekrar yaratıldı. Adını Sedat Simavi'nin dedesinden alan yalıyı Dinç Bilgin, Erol Toksöz'e sattı.
28- Yağcı Şefik Bey Yalısı, I. Abdülhamid'in kız kardeşi Cemile Sultan'ın yalısının yerine 1905'te inşa edildi ve 1989'da başarılı bir restorasyon geçirdi.
29- Kanlıca'daki Yedi-Sekiz Hasan Paşa Yalısı, 19. yüzyılın sonlarında inşa edildi. Okuma yazması olmayan Paşa, imzasını eski rakamla 7/8 olarak atması nedeniyle Yedi Sekiz olarak anıldı.
30- Ahmed Mithad Efendi Yalısı, 1887 yılında yapıldı. Devir ve Bedir gazetelerini çıkaran yazar, ölene kadar bu evde yaşadı.
AA
